Er bestaat niet zoiets als nul risico in de bergen.
Maar er zijn mensen die de risico’s moeten beperken, zodat we van onze uitstapjes kunnen genieten. Zonder hen zou er geen skioord zijn, alleen de bergen en al hun verrassingen. De pistedienst heeft altijd alles voor je geregeld, van het voorbereiden van de pistes tot de reddingsdiensten, hun werkterrein is enorm. Vandaag stellen we Henri Thovex aan je voor, alias Riton, een voormalige reddingswerker in La Clusaz. Riton heeft veel veranderingen in zijn beroep meegemaakt en besloot ons te vertellen over zijn ervaringen, vooral met lawines.
Riton is mijn bijnaam. Als kind werd ik altijd zo genoemd. Ik ben lang geleden begonnen als reddingswerker in l’Étale, in 1976/77, en daarna werkte ik in Balme.
Waarom reddingswerker?
Laat het me uitleggen. Ik werkte een beetje op de skischool voor Kerstmis 1976. In die tijd had ik mijn eerste diploma’s op zak, maar ik vond lesgeven niet leuk. In de tussentijd heb ik mijn eerste diploma reddingswerker gehaald. Dus ging ik naar Serge Pollet-Villard, de directeur van de pistedienst, en hij zei tegen me: “Luister, we gaan je in het team opnemen.” En daar heb ik mijn hele carrière doorgebracht tot 2018.
Elke reddingswerker heeft een speciale band met skiën, en jij bent geen uitzondering. Kun je ons vertellen hoe deze passie is begonnen?
Ik ben gek op skiën. Ik hou van ski’s, ik ben ermee geboren! Toen ik jong was, was ik een skispringer. Er was een afdeling bij de Club des Sports en bij de kabelbaan en ijsbaan Beauregard was er een skischans. Ik sprong eraf en brak het springplankrecord op zeer jonge leeftijd. Toen ik een tiener was, in 1973 of 74, zat ik met mijn vader in de mis en plotseling sprak de priester, die midden in zijn preek zat, over de jongeman die het record op de springplank had gebroken. Dat was ik! Ik werd helemaal rood in mijn gezicht en mijn vader bleef me maar porren en zei: “We hebben het over jou!” Ik heb 2 winterseizoenen aan schansspringen gedaan en toen werd de afdeling gestopt omdat er niet genoeg animo voor was. Alpineskiën kwam langzaam op gang in de vroege jaren 80 en artistiek skiën iets later, met Grospiron in het bijzonder. We hebben hier zelfs verschillende wereldkampioenschappen artistiek skiën gehouden!
Hoe dan ook, ik heb mijn carrière in de winter op de pistes doorgebracht en in de zomer werkte ik in de bouw totdat ik begin jaren 90 mijn eigen kleine groenbedrijf oprichtte, dat ik runde tot eind 2018, toen ik met pensioen ging en mijn zoon het overnam.
Eén aspect van het werk van de reddingswerker is het beheren van lawines in het skigebied. Er zijn in de loop der jaren veel ontwikkelingen geweest in deze sector. Tegenwoordig is er niet veel nodig om een lawine te veroorzaken. Maar toen, voor de Gazex, was het een ander verhaal, toch?
Ah, lawines… Wat we op dit moment zien zijn mini-mini-lawines. Behalve die in april 2024. Ze ging zelf door Crintiaux en Bergerie. Dat is pas een lawine!
Vroeger begonnen de lawines daar op de top van Balme, en ze gingen helemaal tot aan de Étrive-vlakte! De sector Balme werd regelmatig afgesloten vanwege het risico op lawines, omdat we niet de middelen hadden die we nu hebben. We hadden geen helikopter, we klommen te voet, waarbij we enorme risico’s namen. Soms bleef het 8 of 10 dagen afgesloten. We zagen niemand.
Toen kwam de helikopter, want de chef had een achtergrond in civiele bescherming. We begonnen met hen de bergkammen te beklimmen en door de zwaartekracht konden we lawines veroorzaken. We werden naar Pointe gebracht, daalden af en kregen een vlaag over ons heen.
Het was de eerste grote stap vooruit in deze omgeving. Is La Clusaz een van de eerste Franse skioorden die hiervan profiteerde?
Het eerste samen met Chamonix, ja!
Een ander belangrijk punt is dat de allereerste Catex, die uit 73 of 74 moet dateren, werd ontworpen door twee mensen uit La Clusaz. Het was de eerste in Frankrijk! Ik heb dit bestuurd toen ik net begon bij L’Étale. Als het weer niet geweldig was en het nat was, was het lastig starten met de oude motoren.
We hebben ook gehoord van een soort kanon dat pijlen afschiet!
Dat is de Avalancheur. Hij is er nog steeds, maar is niet langer actief. Hij werd ontworpen door een bedrijf dat vuurwerk maakte. Het was een bol gevuld met stikstof en toen de bol samendrukte, schoot er een pijl uit. Het was de tweede in Frankrijk na La Plagne. In het begin werd hij op een stuk tafel gelegd!
Door de zwaartekracht kwam de pijl in het sneeuwpak terecht en zodra de pijl in het pak sneeuw bleef steken, activeerde hij de vuurwerkketting. Het was een vloeibaar explosief in een pijl, we maakten een mengsel van vloeistof, het was een gek ding! Je moest er ‘s ochtends heel vroeg zijn om omstreeks 10 uur te beginnen met afschieten. Er was toen geen haast! Het was een zeer, zeer goede revolutie op het gebied van triggering, vooral voor ons, omdat we te voet en vaak ‘s nachts aan het klimmen waren.
Je had het over Catex of CAble Transporteur d’Explosif. Die van l’Étale was de eerste in La Clusaz, maar Balme had ook de zijne.
In 1983/84 werd de Catex in Balme geïnstalleerd. We hadden een probleem tijdens de installatie. We wikkelden de kabel onder de helikopter af, maar tegen de tijd dat we de hoogste pyloon bereikten, zat er geen kabel meer in de spoel! Ik belde Serge om uit te zoeken wat er aan de hand was en beneden bleek dat ze de kabel verkeerd hadden bevestigd, zodat we hem die dag niet konden leggen. We moesten de volgende dag opnieuw beginnen, maar er was een grote sneeuwstorm.
De piloot stond erop dat we gingen, maar de mist bereikte de top op hetzelfde moment als wij. We waren met z’n vijven aan boord: de piloot, de chef, Joël Collomb-Patton, Jean-Luc Laborde en Henri Thovex ‘Riton’. Er was paniek in de cockpit. Joël opende de deur en ontwasemde het raam voor de bestuurder, maar toen hij zich realiseerde dat er een hoogspanningslijn in de buurt was, begon hij te bibberen. Gelukkig vonden we een gat in de mist en konden we ons iets verderop installeren op een oude piste van Balme. We haalden opgelucht adem en dronken een sterk aperitief! We vergaten de wereld even. We pleegden bijna zelfmoord met z’n vijven.
Daarna zijn we erin geslaagd om de Catex te installeren en dat heeft de lawineactivering in de sector Balme echt verbeterd.
Tegenwoordig is een groot deel van de activering afhankelijk van Gazexen die in de jaren 90 zijn ontworpen, maar wat is een Gazex in de praktijk?
Ja, dat zijn dus de grote buizen die je op de kliffen ziet. Er zijn er een paar bij l’Aiguille, l’Étale en 10 of 11 bij Balme. Het wordt afgevuurd vanuit de centrale post van de pistedienst, door de manager of zijn adjunct die het op elk moment activeert, op verzoek van de schadedienst en de sectorchefs, en dit alles op pantoffels! Een enorme revolutie. In feite zijn ze nu overal, en ze worden ook veel gebruikt om de departementale wegen in de bergen veiliger te maken.
Tegenwoordig is een groot deel van de activering afhankelijk van Gazexen die in de jaren 90 zijn ontworpen, maar wat is een Gazex in de praktijk?
Ja, dat zijn dus de grote buizen die je op de kliffen ziet. Er zijn er een paar bij l’Aiguille, l’Étale en 10 of 11 bij Balme. Het wordt afgevuurd vanuit de centrale post van de pistedienst, door de manager of zijn adjunct die het op elk moment activeert, op verzoek van de schadedienst en de sectorchefs, en dit alles op pantoffels! Een enorme revolutie. In feite zijn ze nu overal, en ze worden ook veel gebruikt om de departementale wegen in de bergen veiliger te maken.
In de pistedienst heb je niet alleen te maken met lawines. Je bent actief in andere sectoren zoals reddingswerk. Deze omgeving is de afgelopen jaren ook veel veranderd?
Toen ik bij de pistedienst kwam, waren we met 10 of 11. Ik denk dat het er nu, met het secretariaat, wel 40 of 45 zijn. Het hele skigebied is veranderd en de liftinfrastructuur heeft nu een drie- of zelfs viervoudige capaciteit. De pistes zijn groter, dus er gebeuren veel meer ongelukken. Vroeger waren het vooral breuken, maar dat komt nu nog weinig voor. Toen ik begon, gebruikten we spalken die door plaatselijke ambachtslieden waren gemaakt. En nu zijn het veel knieën, gewrichtsbanden, schouderontwrichtingen en polsen voor snowboarders.
Je hebt de pistes moeten aanpassen aan het aantal bezoekers.
We hebben een lange weg afgelegd sinds de jaren 90 en de druk is sterker geworden. Skiliften zijn heel snel geëvolueerd. Begin jaren 2000 hadden we de verbinding Balme – Fernuy. Alles is vernieuwd op de Étale tussen Télémix en Belvédère. Bij Beauregard is de kabelbaan vervangen. Als je mensen naar de top van de liften brengt, moeten de pistes worden aangepast aan de mensen die ze gaan gebruiken, anders gebeuren er ongelukken in de eerste 200 meter.
De bergen zijn een wereld waar altijd risico’s zijn, maar onder controle worden gehouden door toegewijde professionals zoals Riton. Deze voormalige reddingswerker heeft de veranderingen gezien die nodig zijn om de veiligheid van de skiërs te garanderen. Van het beheersen van lawines met rudimentaire middelen tot het gebruik van moderne technologieën zoals Gazex, elk aspect van zijn werk is in de loop der jaren veranderd.
As jij de reddingswerker was, wanneer had je dan het liefst gewerkt? Wandel je liever onder de richels, schiet je liever explosieve pijlen af of tapdans je liever op sokken in de commandopost?
